Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti

Başarılı romanlarıyla dünyada en çok tanınan ve büyük itibara sahip Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanmış yegâne müellifimiz Orhan Pamuk’un her ne kadar şimdiki siyasi gelişmelere ve ülkemizi ilgilendiren tarihi olaylara ait görüşleri tartışma yaratsa da onun dünya ve Türk edebiyatındaki değeri ve prestiji yadsınamaz.

Orhan Pamuk, Yeni Hayat isimli romanından evvel diğer eserler yayımlasa da o güne kadar açık orta en çok satılan ve büyük dalgalanma yaratan yapıtı Yeni Hayat romanı olmuştur.

1994 yılında yayımlanan roman yalnızca birkaç ayda yüz bini aşarak hayli yüksek satış sayılarına ulaşabilmiştir. Münasebetiyle bu yapıtın çıkış tarihi prestijiyle bir bestseller olduğunu söylemek gerekir.

Ne var ki, romanın yüksek satış sayıları ile okurlardan ve eleştirmenlerden gelen yansılar tam bir tezat teşkil eder. Roman çok satmasına karşın okurların değerli bir kısmı yapıtı anlaşılmaz bulmuş, hatta pek çokları kitabı okumayı başaramayıp yarım bırakmıştır.

Eleştirmenler de Pamuk’un anlatımını muğlak ve gizemli bulurlar, anlaşılması güç bir anlatımın ve hayli karmaşık bir kurgunun olduğundan kelam ederler.

Zaman geçtikçe az okunmaya başlandı

Nişantaşı’nda büyümüş, burjuva kökenli bir ailenin çocuğu olan Orhan Pamuk’tan daha realist bir anlatımla, toplumsal içerikli bir roman yazmasını bekleyen birtakım Marksist eleştirmenlerse yapıta çok daha sert ve keskin tenkitler yöneltirler.

Yeni Hayat’ın birinci yıllarında yakaladığı yüksek satış oranları sonraki yıllarda gittikçe düşer ve Orhan Pamuk’un öteki başarılı ve anlaşılması nispeten daha kolay romanlarının yayımlanışıyla birlikte Yeni Hayat artık Orhan Pamuk’un en az satan romanlarından birine dönüşür.

Romanın yayımlanma sürecine; satış sayılarına, eleştirmenlerden ve okurlardan gelen yansılara ait üstte yer alan açıklamayı yapmayı bir mecburilik saydım zira bu romanı şimdi okumadıysanız muhtemelen siz de kitabı elinize alıp okurken anlamakta zorlanacaksınız.

Kitabı, bitirdiğinizde pek çok şeyi anlayamadığınız hissiyatına kapılacak hattâ tahminen romanı şimdi birinci sayfalarında terk edip bir kenara kaldıracaksınız. Lakin bilmelisiniz ki Orhan Pamuk’un Yeni Hayat romanı, hem Türk edebiyatının hem de Orhan Pamuk’un en düzgün kitaplarından biridir.

Sayfa: 247

“Bir kitap okudum bütün hayatım değişti”

Öte yandan okurları haklı çıkaracak ölçüde okunması sıkıntı bir metindir. Eser klasik ve modernist romanlardan kullandığı postmodernist metotlarla ayrılır ve bu istikametiyle bu stil bir romanla birinci sefer karşılaşan okuru şaşırtır ve zorlar. Yalnız Türk edebiyatında değil, tıpkı vakitte dünya edebiyatında da meşhur olmuş o giriş cümlesiyle başlar:

“Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti.”

Romanın bir evvelki sayfasında ise Pamuk’un Novalis’ten yaptığı alıntı romanın hem başlangıç cümlesi hem de romanın temel izleği açısından büyük bir mana taşır: “Aynı masalları dinlemelerine karşın, ötekiler hiç bu türlü bir şey yaşamadılar.”

Kitapla gelen yeni hayat

Ana karakter Osman bir gün bir kitap okur ve o kitaptan yüzüne vuran ışık ona yesyeni bir hayatı muştular, Osman’a düşen artık o yeni hayatı ve o hayatın Melek’ini aramak, onların peşine düşmektir. Osman’ın Melek’i, Taşkışla’da tanıştığı Canan’dır, otobüslerde Melek’le yapacağı aylar süren yolculuklarsa yeni hayata kavuşmanın, onu Anadolu’nun dört bir yanında aramanın uzun bir gayretidir.

Yani bir kitabı okuyup her şeyi tamamen değiştirmeye çalışmak, maşukun peşinde yeni bir hayatı yeni seyahatlerle aramak tasavvufi bir taraf da içerir. Pamuk’un poetikasında ve ilgili yapıtında tasavvufi öğelere, kelamlara ve şiirlere vakit zaman rastlarız.

Romanın 68. sayfasında Canan’ı uyurken seyreden Osman şöyle söyler:

“Hiçbir derste öğrenmedim, hiçbir kitapta okumadım, hiçbir sinemada görmedim; ah ne kadar da hoşmuş aşıkın maşukun uyuyuşunu doya doya seyretmesi, ey melek.”

Tasavvufi ögeler…

Yolculuk, tasavvufta epeyce kıymetli bir kavramdır. Makûs ahlâktan, âlâ ahlâka hakikat gidiş ve Allah’a gitmeyi, ona ulaşmayı tabir eder. Bu istikametiyle tasavvufi öğeler, bir çeşit Pamukvari bir alegoriyle lisana getirilir. Kuşkusuz Yeni Hayat’a ait tasavvufi yorumu genişletmek mümkün lakin yapıtı salt tasavvuf üzerinden kıymetlendirmek de hudutlu bir okumaya yol açacaktır.

Diğer bir yandan yapıtı, tasavvufi tarafını bir kenara bırakarak, yapıtın ana temasını, Osman’ın âşık olduğu bayanın peşinden gitmesi, yeni bir hayat araması fakat ne aşka ulaşabilmesi ne de düşlediği hayata kavuşabilmesi olarak okumak da mümkündür.

Eserin zorluğu da temelinde tam olarak buradadır çünkü ezoterik ve tasavvufi olanla zahirî ve dünyevî olanın; gerçek ile gerçeküstünün iç içe geçtiği bir romandır Yeni Hayat. Bu bakımdan roman çok geniş ve güçlü bir mana dünyasına sahiptir.

Yeni Hayat’ı birebir vakitte çağdaşlaşan, Batılılaşan Türkiye’nin bir panoraması olarak da okumak mümkündür. Osman’ın yaşadığı semt Erenköy, okul hayatının ve gündelik ömrünün geçtiği yerler ise Beşiktaş, Beyoğlu ve Nişantaşı’dır.

Yolculuk en çağdaş kentin en Batılı uçlarından, daha az çağdaşa, Anadolu’ya doğrudur. Batılılaşan ve global sermayeye kapılarını açan Türkiye’nin kendi ulusal ve öz bedellerinin nasıl dönüşüme uğradığını, yerli firmaların imal ettiği eserlerin (Yeni Hayat karamelası gibi) nasıl Batı menşeili olanlarla yer değiştirdiğini Osman’ın Anadolu seyahati boyunca okuruz.

Memleketten insan manzaraları

Öte yandan romanın yazıldığı 90’lı yıllar siyasi cinayetlerin, siyasi kamplaşmanın, eli kanlı terör örgütü PKK’nın ortaya çıkışının ve Doğu’daki köylerin boşaltılmasının yaşandığı yıllardır ve Osman’ın seyahatinde farklı tiplerin sesiyle ya da direkt Osman’ın tecrübeleriyle memleketin bu cinsten insan görünümlerine da rastlarız.

Hülasa; Yeni Hayat, Orhan Pamuk’un en hoş ancak okunması en güç romanlarından biri.

Üzerine yapılan incelemelerle tekrar tekrar okundukça çok daha fazla anlaşılabilecek ve her seferinde bir kâşif üzere yepisyeni manaları, imgeleri, alegorileri yakalamak üzere peşinden koşturabilecek kadar uzman bir kitap.